Obserwatorium Astronomiczne im. Tadeusza Banachiewicza na Lubomirze

Obserwatorium Astronomiczne im. Tadeusza Banachiewicza usytuowane jest na szczycie góry Lubomir, w malowniczej części Beskidu Wyspowego. Miejsce, którego historia sięga niemal stu lat nadal zachwyca ciemnym niebem i pięknymi widokami. Jako jedno z nielicznych w Polsce jest otwarte dla turystów przechodzących pobliskim szlakiem. Jest również jedynym obserwatorium w Polsce organizującym pokazy obiektów na niebie, których obserwacje możliwe są tylko na niebie nie zanieczyszczonym jakimkolwiek światłem, czy też wymagającym bardzo stabilnej atmosfery.

Obserwatorium astronomiczne oddane do użytku w 2007 na szczycie góry Lubomir. Zbudowane w miejscu przedwojennego obserwatorium, dzięki inicjatywie   wójta   gminy Wiśniowa, Juliana Murzyna. Powstało dzięki współpracy z wiodącymi uniwersyteckimi ośrodkami astronomicznymi w Polsce. Przedsięwzięcie, jako projekt „Odbudowa przedwojennego Obserwatorium Astronomicznego – Miasteczko Gwiezdne Lubomir” zostało dofinansowane w ramach   Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego , ze środków   Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego , budżetu państwa oraz budżetu gminy.

Wkrótce po objęciu stanowiska dyrektora   Obserwatorium Krakowskiego   w 1919 profesor   Tadeusz Banachiewicz   wpadł na pomysł wybudowania zamiejskiej stacji obserwacyjnej. Wybrano szczyt Lubomir (wtedy – do 1932 – zwany Łysiną) dzięki niewielkiej odległości od   Krakowa   (33 km), statystycznie dobrej pogodzie oraz brakowi źródeł zanieczyszczenia powietrza i świateł w najbliższej okolicy.

Właściciel terenu, książę   Kazimierz Lubomirski   podarował 10 ha lasu na szczycie góry oraz leśniczówkę na rzecz stacji. Budowę zakończono w 1922 i oddano stację do użytku 2 czerwca. Pierwszym jej kierownikiem został   Jan Gadomski.

Początkowo stacja była wyposażona w 2   refraktory: o średnicy 135 mm i o średnicy 76 mm. Znajdowała się tu również   stacja meteorologiczna. W obserwatorium nie było prądu elektrycznego ani telefonu. W późniejszych latach zainstalowano kolejny teleskop, o średnicy 115 mm.

W stacji na Lubomirze pracowali – poza Janem Gadomskim – m.in.   Lucjan Orkisz,   Jan Mergentaler,   Rozalia Szafraniec,   Kazimierz Kordylewski   i   Fryderyk Koebcke.

Ważniejsze odkrycia przed wojną:

• odkrycie przez Lucjana Orkisza komety   C/1925 G1 (Orkisz)   (3 kwietnia 1925) – była to pierwsza kometa odkryta przez Polaka;
• współodkrycie przez   Władysława Lisa   (pracownika gospodarczego obserwatorium) komety   C/1936 O1 (Kaho-Kozik-Lis)   (17 lipca 1936)

Zniszczenie w czasie wojny:

15 września 1944 obserwatorium z biblioteką zostało spalone przez Niemców. Sprzęt został przez nich skonfiskowany. Pozostały jedynie fundamenty, które z czasem porósł las.

Obserwatorium współcześnie:

22 marca 2003 powstał Komitet Odbudowy Obserwatorium Astronomicznego na Lubomirze. Przewodniczącym komitetu został Julian Murzyn, wójt gminy Wiśniowa, a przewodniczącym zespołu programowego prof. dr hab.   Jerzy Kreiner, astronom, dyrektor Instytutu Fizyki Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.

15 kwietnia 2005 został złożony wniosek o dofinansowanie odbudowy Obserwatorium Astronomicznego w ramach projektu „Odbudowa przedwojennego Obserwatorium Astronomicznego – Miasteczko Gwiezdne Lubomir”. 27 grudnia 2005 Zarząd Województwa Małopolskiego podjął uchwałę o dofinansowaniu budowy obserwatorium. Głównym wykonawcą robót została firma   Budostal-5 S.A. w Krakowie.

17 lipca 2006 – w 70. rocznicę odkrycia drugiej komety przez Władysława Lisa – wmurowano   kamień węgielny   pod budowę. 18 kwietnia 2007 podjęto uchwałę o nadaniu Obserwatorium imienia Tadeusza Banachiewicza. Oficjalne otwarcie Obserwatorium Astronomicznego im. Tadeusza Banachiewicza nastąpiło 6 października 2007.

Gmina Wiśniowa zawarła umowy o współpracy z:

• Centrum Astronomii   Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu,
• Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego   w Krakowie,
• Katedrą Astronomii   Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.

Współpraca ta jest podstawą działania obserwatorium.

Obserwatorium jest wyposażone m.in. w:

• w pełni zautomatyzowany teleskop o średnicy 43,2 cm f/6,7 w kopule o średnicy 5 m, na montażu 10micron GM4000QCI;
• w pełni zautomatyzowana   kamera Schmidta   o średnicy lustra 35 cm (średnica płyty korekcyjnej – 30 cm, a   ogniskowa   – 72 cm,   światłosiła   –   f/ 2,4) w kopule o średnicy 3 m;
• teleskop Schmidta-Cassegraina   o średnicy lustra i płyty korekcyjnej 35,6 cm i ogniskowej 391 cm (światłosiła –   f/ 11);
• teleskop Schmidta-Cassegraina o średnicy lustra 20 cm i ogniskowej 203 cm;
• refraktor o średnicy obiektywu 12 cm i ogniskowej 90 cm ( f/ 7,5),
• refraktor o średnicy 8 cm i ogniskowej 48 cm ( f/ 6);
• teleskop Coronado SolarMax 60 (średnica soczewki 6 cm) z 0,5   Å   pasmem przepuszczania, przepuszczający jedynie promieniowanie w paśmie emisji   wodoru, używany tylko do pokazów Słońca.

Obserwatorium na Lubomirze jest jedynym obserwatorium w Polsce stale udostępnionym (odpłatnie) zwiedzającym. W okresie od kwietnia do listopada (dokładne daty rozpoczęcia i zakończenia sezonu zależą od warunków pogodowych) obserwatorium można odwiedzić w soboty i niedziele w godzinach od 11:00 do 16:00 (wstęp o pełnych godzinach) lub od 10:00 do 15:00 (październik, listopad). Wieczorami (w okresie wiosennym, letnim i jesiennym) odbywają się pokazy nieba (niezbędna rejestracja). Obecnym kierownikiem obserwatorium jest dr Marcin Cikała.